Η οικογένεια Λύρα και η εξέλιξη της πορείας της στην παιχνιδοβιομηχανία
(*Tο φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το αρχείο της οικογένειας Λύρα και παραχωρήθηκε στην ιστοσελίδα απο την Μαρκέλλα Λύρα, την οποία και ευχαριστούμε θερμά.)
Ο Μάρκος Λύρας στην αρχή της ενήλικης ζωής του ασχολήθηκε με το θέατρο που ήταν και η μεγάλη του αγάπη. Ευφυέστατος άνθρωπος με καλλιτεχνικές ανησυχίες, είχε στις φλέβες του την τάση για δημιουργία, την οποία εν συνεχεία μετέφερε στο χώρο του παιχνιδιού, δημιουργώντας μερικά από τα ομορφότερα παιχνίδια στην Ελλάδα, σε διάστημα τεσσάρων δεκαετιών…
Το 1948 ήρθε σε πρώτη επαφή με τα παιχνίδια δημιουργώντας στολίδια από χαρτόνι για χριστουγεννιάτικο ντεκόρ. Αρχές του 1950 δημιουργεί μια μικρή οικοτεχνία και στα μέσα της ίδιας δεκαετίας κάνει την πρώτη μεγάλη κίνηση, δημιουργώντας μια βιοτεχνία παιχνιδιών στον Κολωνό, με κύρια παραγωγή τσίγκινα παιχνίδια από τυπωμένη λαμαρίνα.
Τα μηχανικά παιχνίδια ήταν το μεγάλο ατού της εταιρίας. Μαζί με τα τρία του παιδιά, τον Νικόλαο Λύρα (τον μεγαλύτερο γιo), τον Στέφανο Λύρα (τον μεσαίο γιο) και τον Χρήστο Λύρα (τον μικρότερο γιο), αναζητούσαν συνεργασία με ειδικούς κατασκευαστές μηχανισμών εκείνης της εποχής, όπως ο Πρίφτης, αλλά βρήκαν τις πόρτες κλειστές. Ήταν τότε που πήρε την απόφαση ο μεγαλύτερος γιος, ο Νικόλαος Λύρας να πάει στην Γερμανία για να εκπαιδευτεί πάνω στους μηχανισμούς! Η εμπειρία που απέκτησε ήταν αρκετή για να επιστρέψει πίσω στην Ελλάδα με όλες τις γνώσεις, για να προχωρήσουν πλέον μόνοι τους στην κατασκευή των μηχανισμών.
Το 1963 και καθώς οι δυνατότητες και οι πωλήσεις τους μεγάλωναν, μεταφέρθηκαν στο Περιστέρι και ξεκίνησε ακόμη πιο δυναμικά η ενασχόληση τους με τα παιχνίδια μπαταρίας (αυτοκίνητα, μηχανές, αεροπλάνα, καράβια, γερανοί, τανκ κλπ). Πλέον έχουν όλες τις γνώσεις, εργαλεία, καλούπια αλλά και τους κατάλληλους τεχνίτες για μια πιο μαζική παραγωγή παιχνιδιών με πρότυπο κυρίως τα παιχνίδια μπαταρίας από Ιαπωνία!
Η αύξηση της ζήτησης και του τζίρου, υπαγόρευσε και την αύξηση της παραγωγης. Για τον λόγο αυτό κάνουν το μεγάλο άλμα χτίζοντας ένα εργοστάσιο 6.000 τ.μ. στην περιοχή του Μενιδίου (Αχαρναί). Ο πολιτικός μηχανικός που είχε αναλάβει την κατασκευή του εργοστασίου LYRA, ήταν ο εξάδελφός των τριών αδερφών Λύρα, ένα ακόμη παράδειγμα που πιστοποιεί τους στενούς συγγενικούς δεσμούς της οικογένειας. Παρά το γεγονός οτι η επιχείρηση μεγάλωνε διαρκώς, παρέμενε μία οικογενειακή επιχείρηση με πολλά συγγενικά μέλη να εργάζονται σε διάφορες θέσεις του εργοστασίου, από το κυλικείο έως τις πωλήσεις!
Έτσι λοιπόν, το 1970 μεταφέρονται στο νέο εργοστάσιο στο Μενίδι και η πανίσχυρη πλέον Lyra μετατρέπεται σε Ανώνυμη Εταιρεία (LYRA S.A.) με τα τρία αδέρφια να έχουν συγκεκριμένες αρμοδιότητες ο καθένας και να παλεύουν νυχθημερόν για να δυναμώσουν ακόμη περισσότερο την εταιρεία τους.
Eίναι η εποχή που το πλαστικό έχει κυριαρχήσει πια παγκοσμίως και όπως είναι επόμενο γίνεται το κυρίαρχο υλικό που χρησιμοποιεί και η ελληνική εταιρία. Τα στοιχειά που με το μείγμα τους δημιουργούν το πλαστικό, τα προμηθεύονται από την Ιαπωνία!
Η μαγική περιγραφή του εργοστασίου
Οι εικόνες που μας μεταφέρονται από το γιγάντιο εργοστάσιο είναι μοναδικές!
Το πρώτο που αντίκριζε κανείς στην είσοδο του ισογείου ήταν ένας καφέ, δερμάτινος καναπές. Στο εμπρόσθιο μέρος του ισογείου υπήρχε το τηλεφωνικό κέντρο και ένας εκθεσιακός χώρος με τα παιχνίδια της LYRA στα κουτιά τους!
Στο πίσω μέρος του ισογείου υπήρχαν οι αποθήκες φόρτωσης/εκφόρτωσης και το μηχανουργείο, στο οποίο πήγαινε η πρώτη ύλη που μετατρεπόταν σε πλαστικό, έμπαινε σε καλούπια και έπειτα στους φούρνους για το «ψήσιμο» ώστε να δημιουργηθούν όλα τα μέρη ενός παιχνιδιού (πόδια, χέρια, κεφάλια για κούκλες/playmobil, τα πλαστικά μέρη των αυτοκίνητων, μοτοσικλετών, αεροπλάνων κλπ), τα όποια στην πορεία κατέληγαν στον πρώτο όροφο (παραγωγή), για την συναρμολόγησή τους!
Στον πρώτο όροφο υπήρχαν τα γραφεία των αδελφών Λύρα, η γραμματέας τους, το λογιστήριο, το σχεδιαστήριο και μια «κρυφή πόρτα» που οδηγούσε κατ΄ευθείαν στον μαγικό κόσμο της παραγωγής! Το πρώτο και μεγαλύτερο μέρος του χώρου αυτού ήταν για τα playmobil. Οι μεγάλοι ιμάντες ανά κωδικό playmobil, είχαν τους εργαζόμενους παραταγμένους κατά μήκος τους, με τον καθένα να αναλάμβανει μια συγκεκριμένη αρμοδιότητα: άλλος τοποθετούσε τα χέρια, άλλος τα πόδια, άλλος το καπελάκι, άλλος κάποιο άλλο εξάρτημα, μέχρι να βγει το τελικό προϊόν σύμφωνα με τον σχεδιασμό. Στην πορεία, αφού έβγαινε η ολοκληρωμένη φιγούρα, τοποθετούταν στο πλαστικό διάφανο σακουλάκι, το οποίο φτιαχνόταν εκεί με θερμαντικό μηχάνημα, για να καταλήξει να μπει στο κουτί, την συρραφή του οποίου έκαναν επίσης στην LYRA (ενώ την τύπωσή του κουτιού ανελάμβανε άλλη επιχείρηση).
Ο υπόλοιπος χώρος είχε ξύλινους πάγκους με τόπια από ύφασμα και φιγούρες (μοντέλα) κουκλών, στα οποία δειγμάτιζαν και δημιουργούσαν τα φορέματα/αξεσουάρ για τις κούκλες. Στους ίδιους παγκους γινόταν και η συναρμολόγησή τους! Τις δύο αυτές πλευρές, χώριζε ένας διάδρομος που ήταν και το κυλικείο!
Στον δεύτερο όροφο και με μεγάλα ασανσέρ, κατέληγε το τελικό προϊόν από την παραγωγή για αποθήκευση. Υπήρχαν τεράστια ράφια, στα οποία τα κλαρκ ανεβοκατέβαζαν αδιάκοπα παιχνίδια και όπου γινόταν η τοποθέτηση και η ταξινόμηση των κουτιών ανά κωδικό και είδος!
Στον τρίτο και τελευταίο όροφο του εργοστασίου, υπήρχε ένας υπερσύγχρονος εκθεσιακός χώρος (πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που υπήρχε στο ισόγειο), μεγαλεπήβολος, με μπεζ μοκέτες και γεμάτος με παιχνίδια στα κουτιά τους και με τεράστιες βιτρίνες, στις οποίες είχαν στηθεί διοράματα. Κάθε διόραμα ήταν ένας ολόκληρος κόσμος φτιαγμένος με φαντασία και με πρωταγωνιστές φυσικά τα παιχνίδια της εταιρείας! Η πιο σημαντική επιβράβευση που είχε πάρει η εταιρία δέσποζε μέσα σε βιτρίνα σε αυτόν τον όροφο:ήταν το 1ο Ευρωπαϊκό Βραβείο Ποιότητας και η LYRA ήταν η μόνη ελληνική βιομηχανία παραγωγής παιχνιδιών που είχε αποκτήσει μια τέτοια διάκριση! Στον χώρο αυτό διοργανώνοντουσαν κάθε χρόνο μία με δύο μεγάλες, ολοήμερες εκθέσεις για τους πελάτες της LYRA, κατά την διάρκεια των οποίων φρόντιζαν να υπάρχει ακόμη και catering!
Εκτός του εργοστασίου υπήρχε και προκατασκευασμένο κτίσμα που αποτελούσε το βαφείο για τις κούκλες. Το άρωμα από τις βαφές ήταν τόσο έντονο εκεί, ώστε αν κάποιος περπατούσε κοντά σ’εκείνο το σημείο, καταλάβαινε ότι κάτι όμορφο δημιουργείται εκεί μέσα! Στο βαφείο, νέες κούκλες βαφόντουσαν όμορφα και αρωματικά, για να εντυπωσιάσουν τις μικρές πελάτισσες!
Ακριβώς έξω από το εργοστάσιο υπήρχε μια στάση λεωφορείου, η οποία εξυπηρετούσε τους εκατοντάδες εργαζόμενους και στην οποία είχε δοθεί από το δήμο το όνομα της εταιρίας! Έχει μείνει γνωστή ακόμη και στις μέρες μας μ’ αυτήν την ονομασία «στάση-LYRA», να θυμίζει την ιστορία και την δημιουργικότητα ενός μεγάλου εργοστασίου παιδικών ονείρων!
Το γρανάζι ως σήμα κατατεθέν της LYRA
Την ιδέα για το σήμα της εταιρίας την είχε ο μικρότερος αδερφός, Χρήστος Λύρας. Από την αρχή της πορείας της επιχείρησης, η κύρια παραγωγή ήταν κατά βάση τα μηχανικά παιχνίδια. Το βασικότερο εξάρτημα των μηχανισμών είναι το γρανάζι, το οποίο δίνει ώθηση προς τα εμπρός! Αυτό λοιπόν το εξάρτημα έγινε το σήμα κατατεθέν ενώ το όνομα της εταιρίας ήταν σε λατινικούς χαρακτήρες (LYRA)!
Αποκλειστικό συμβόλαιο της LYRA με τον Κώστα Βουτσά
Η διαφήμιση εκείνη την εποχή είχε καταλυτικό ρόλο στην επιτυχία ενός προϊόντος και στο παιχνίδι εν προκειμένω. Οι αδερφοί Λύρα έπρεπε να βρουν ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής, δημοφιλές αλλά παράλληλα και αγαπητό στο παιδικό κοινό. Ποιός λοιπόν θα ήταν καταλληλότερος, από τον Κώστα Βουτσά, που είχε αγαπηθεί εξίσου από μικρούς και μεγάλους!
Η εικόνα του κοσμούσε τα εξώφυλλα των κουτιών των παιχνιδιών της LYRA, άλλοτε μεταμφιεσμένος ως στρουμφ («Στρουμφοτσουλήθρες») άλλοτε ως ψαράς («Οι μικροί ψαράδες») κι άλλοτε ως γυναίκα («Φιδομαχίες»). Σε κάποια μάλιστα από αυτά τα επιτραπέζια, δινόταν ως δώρο- εντός του κουτιού, μια αφίσα-αυτόγραφο με τον Κώστα Βουτσά!
Διαφημίσεις με τα παιδιά των Αδερφών Λύρα
Από τη μεγάλη οικογενειακή επιχείρηση, δε θα μπορούσαν να λείπουν και τα παιδιά των αδερφών Λύρα. Τόσο στις έντυπες διαφημίσεις, όσο και στις τηλεοπτικές, αλλά και πάνω στα εξώφυλλα των κουτιών των παιχνιδιών, πρωταγωνιστούσαν τα παιδιά των αδερφών Λύρα, που τόσο πολύ είχαν αγαπήσει τα παιχνίδια των γονιών τους!
Οι εργαζόμενοι εντός κι εκτός του εργοστασίου
Στο εργοστάσιο της Lyra στο Μενίδι εργάζονταν κατά μέσο όρο 350 εργαζόμενοι.
Εκατοντάδες όμως ήταν και οι εργαζόμενοι που δούλευαν «φασόν», έδιναν δηλαδή υλικά όπως υφάσματα, κουμπιά, πλαστικά μέρη, εξαρτήματα για αξεσουάρ, σε ανθρώπους που ανελάμβαναν να δημιουργήσουν το παιχνίδι, σύμφωνα με τα σχέδια που τους δίνονταν, στον χώρο του σπιτιού τους! Μετά την ολοκλήρωση της δουλειάς που είχαν αναλάβει, το έδιναν πίσω στο εργοστάσιο ως έτοιμο προϊόν. Ακριβώς το ίδιο συνέβαινε και σε άλλες εταιρίες όπως η el greco.
Τα διάσημα Playmobil της Lyra
Τα Playmobil αποτέλεσαν αναμφισβήτητα τη ναυαρχίδα των παιχνίδιών της εταιρείας. Κατελάμβαναν σχεδόν το 70% της συνολικής παραγωγής και ήταν το παιχνίδι που «έφερνε το χρήμα» στη συγκεκριμένη παιχνιδοβιομηχανία!
Το 1975 οι Αδερφοί Πανταζόπουλοι έκαναν την εισαγωγή των playmobil, αλλά κανείς δεν φανταζόταν πως θα εξελισσόταν το παιχνίδι αυτό και την απήχησή του στα παιδιά! Ο Μάρκος Λύρας, όντας προνοητικός άνθρωπος, πήγε την επόμενη χρονιά στην Γερμανία και ζήτησε από την Geobra (δημιουργό εταιρία των playmobil), αποκλειστικό συμβόλαιο για την παραγωγή τους στην Ελλάδα! Μαζί με τα δικαιώματα, προμηθεύτηκε κι όλα τα απαραίτητα μηχανήματα που χρειαζόντουσαν για την παραγωγή τους κι έτσι η LYRA έγινε κι επισήμως ο αποκλειστικός αντιπρόσωπος των Playmobil στην Ελλάδα.
Τα καλούπια των κωδικών των playmobil τα ενοικίαζαν από την γερμανική εταιρία, ενώ άλλα τα αγόραζαν κι άλλα τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι.
Η δουλειά που έκαναν και η ποιότητα τους ήταν εξαιρετική! Το γεγονός αυτό τους έδωσε την δυνατότητα να κάνουν και εξαγωγές σε πολλές χώρες!
Τα υπέροχα παιχνίδια της LYRA
Αν και τα playmobil ήταν το παιχνίδι που ταυτίστηκε με την εταιρία όσο κανένα άλλο, η παραγωγή της δεν σταματούσε μόνο σε αυτά, αλλά εξελισσόταν εντάσσοντας ολοένα και περισσότερα παιχνίδια στο ενεργητικό της!
Το επιτραπέζιο Παιχνίδια στους πάγους, παιχνίδι μπαταρίας με μια κυλιόμενη σκάλα, στο οποίο ανεβοκατέβαιναν πιγκουίνοι, θεωρείται ένα από τα πιο επιτυχημένα παιχνίδια που έκαναν θραύση εκείνη τη δεκαετία. Η επιτυχία του ήταν τέτοια, που κυκλοφόρησε και σε άλλες παραλλαγές, με πρωταγωνιστές αυτή τη φορά όχι πιγκουίνους αλλά στρουμφάκια, δελφίνια και μια ειδική χριστουγεννιάτικη έκδοση με Αϊ-Βασίληδες! Ακόμη και την παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, λόγω της τεράστιας επιτυχίας του παιχνιδιού, ο ίδιος ο Στέφανος Λύρας έπαιρνε το φορτηγό και μαζί με την κόρη του Μαρκέλλα, έκανε διανομή στα καταστήματα της Αθήνας, προκειμένου να τα ανεφοδιάσει και να ικανοποιήσει την τεράστια ζήτηση, λόγω εξάντλησης του προιόντος!
Την ίδια πορεία επιτυχίας ακολούθησε ένα ακόμη επιτραπέζιο, οι Μικροί Ψαράδες, το οποίο απευθυνόταν τόσο σε αγόρια όσο και σε κορίτσια και είχε κάνει σημαντικές πωλήσεις!
Η εταιρεία δε είχε εστιάσει ιδιαίτερα στην παραγωγή κουκλών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Είχε όμως πάρει δικαιώματα και δημιούργησε επώνυμες κούκλες από γνωστά κινούμενα σχέδια της εποχής, όπως ήταν η Χάιντη, η Πίπη Φακιδομύτη, ο Sport Billy & Sport Lilly και όλη τη σειρά από την Μάγια η μέλισσα η οποία σημείωσε αξιόλογη επιτυχία!
Μια ακόμη σειρά παιχνιδιών που απευθυνόταν στο κοριτσίστικο κοινό και είχε αγαπηθεί πολύ ήταν τα «πιν-πον» (pin y pon)! H σειρά αυτή είχε δεκάδες σετ (κωδικούς) ενώ ένας ολόκληρος κόσμος είχε στηθεί γύρω από αυτές τις φιγούρες. Τα δικαιώματα για την παραγωγή τους τα είχαν πάρει από την Ισπανική εταιρία Famosa. Πάνω στα κουτιά παιχνιδιών της LYRA, εκτός από ελληνική και αγγλική γλώσσα, υπήρχε και η αραβική, γεγονός που πιστοποιεί την επιτυχία της εταιρείας που έκανε εξαγωγή μέχρι και σε αραβικές χώρες!
Οι εκπαιδευτικές εκδρομές στο εργοστάσιο
Στην LYRA πραγματοποιούνταν πολύ συχνά και εκπαιδευτικές εκδρομές. Τα σχολεία εμπιστευόντουσαν την εταιρία για να δουν από κοντά τα παιδιά τον τρόπο παραγωγής παιχνιδιών. Οι αδερφοί Λύρα, που πάνω απ όλα ήταν άνθρωποι ευγενικοί και μεγαλόψυχοι, είχαν δώσει εντολή να δίνεται σε κάθε παιδί που μπαίνει στο εργοστάσιο μια αναμνηστική φιγούρα, που συνήθως ήταν playmobil ή πιν-πον, που γνώριζαν ότι κάθε παιδί αγαπούσε!
Αγορά κι επισκευή παιχνιδιών απ’ ευθείας από το εργοστάσιο
Tις ημέρες των εορτών πολλοί ήταν εκείνοι που προτιμούσαν να κάνουν τις αγορές τους απ’ ευθείας από το εργοστάσιο. Οι ιδιοκτήτες είχαν δώσει εντολή να δίνονται τα παιχνίδια σε τιμή χονδρικής πώλησης (κι όχι λιανικής που θα τους κόστιζε η αγορά σε κατάστημα)! Εκείνες τις ημέρες, σύμφωνα με περιγραφές της Μαρκέλλας Λύρα, δεν προλάβαιναν να ανεβοκατεβαίνουν στην αποθήκη και να μεταφέρουν εκατοντάδες κουτιά παιχνιδιών για να ικανοποιήσουν τους αμέτρητους πελάτες!
Οι πελάτες όμως πήγαιναν στο εργοστάσιο της LYRA και για τις επισκευές των παιχνιδιών, ειδικά των μηχανικών, όπως επίσης και για να προμηθευτούν ανταλλακτικά!
Το τέλος μιας Αυτοκρατορίας
Στο τέλος της δεκαετίας ’80 άρχισαν να διαφαίνονται τα τεράστια οικονομικά προβλήματα που είχαν αγγίξει τις περισσότερες βιομηχανίες και που ολοένα μεγάλωναν!
Όπως και στην περίπτωση της el greco,οι βασικοί λόγοι της κρίσης ήταν η μαζική εισαγωγή του φθηνού κινέζικου παιχνιδιού, η πλήρης στροφή των Ελλήνων καταναλωτών στα ξένα προϊόντα με ταυτόχρονη απαξίωση κάθε τι ελληνικού, καθώς και η διά νόμου απαγόρευση τηλεοπτικών διαφημίσεων για παιχνίδια έως τις έντεκα το βραδυ!
Στην περίπτωση της LYRA όμως ο βασικότερος λόγος ήταν άλλος! Το 1990 τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι η LYRA επειδή ήταν κατασκευαστική εταιρία, θα μπορούσε να συναγωνιστεί τον ξένο οίκο (Geobra) ο οποίος έσπασε τα συμβόλαια με τη LYRA και διεκδικούσε ν’ ανοίξει κατευθείαν αντιπροσωπεία στη χώρα μας. Κι έτσι οι γερμανοί εισήλθαν στην ελληνική αγορά με την εισαγωγική εταιρία! Πώς θα μπορούσε μια ελληνική εταιρία με τέτοιο τεράστιο κόστος παραγωγής να συναγωνιστεί μια εισαγωγική;
Το μεγαλύτερο λοιπόν «όπλο» της LYRA και η κύρια πηγή εσόδων της, είχε παραδοθεί στην εισαγωγική εταιρία η οποία πλέον πωλούσε τα playmobil πάνω στο δίκτυο διανομής της LYRA.
O κολοσσός αυτός, με τους ευσυνείδητους ιδιοκτήτες της, έδειξε για μια ακόμη φορά το ανθρώπινο πρόσωπο της. Θα μπορούσαν με βάση τα χρέη που είχαν και την ελεύθερη πτώση των κερδών της, να δηλώσουν πτώχευση και να σώσουν τουλάχιστον την προσωπική τους περιουσία και όσα είχαν δημιουργήσει με τόσο κόπο, τόσες δεκαετίες, μια ολόκληρη ζωή! Δεν το έκαναν, για να μην μείνουν τόσοι εργαζόμενοι απλήρωτοι και εν συνεχεία άνεργοι, πιστεύοντας ότι θα ορθοποδήσουν. Κι όσο προσπαθούσαν για την σωτηρία της εταιρίας με νέα δάνεια και νέες προσπάθειες για να σταθεί ξανά στα πόδια της, τόσο μεγάλωναν τα χρέη. Δυστυχώς οι προσδοκίες τους δεν επαληθεύτηκαν ποτέ και η εταιρεία έκλεισε υπό την πίεση των χρεών! Οι αδερφοί Λύρα, από την ευσυνειδησία τους, έχασαν το εργοστάσιο καθώς και μεγάλο μέρος της προσωπικής τους περιουσίας, τα οποία κατασχέθηκαν από τις τράπεζες.
Τα παιχνίδια της LYRA είναι σήμερα συλλεκτικά, με ένα μερος τους να διασώζεται διαμέσου εκθέσεων, μεταπωλήσεων και μέσα σε προσωπικές συλλογες.